In de Tweede Wereldoorlog vertrokken de Oranjes niet alleen uit Nederland, ze verdwenen op alle mogelijke manieren uit het straatbeeld. Na Anjerdag op prins Bernhards verjaardag in 1940 werden maatregelen genomen. Nederlanders hadden die dag door net als Bernhard een anjer in hun knoopsgat te doen hun stille ongenoegen geuit over de bezetting. Er lag ook een openbaar felicitatieregister in Paleis Noordeinde, waar natuurlijk meer dan alleen felicitaties zullen zijn. Die ongehoorzaamheid van de Nederlanders werd bestraft. Foto’s van Bernhard moesten uit overheidsgebouwen verdwijnen, de Haagse burgemeester werd ontslagen, anderen werden gevangengenomen, namen van de Oranjes mochten niet meer in de krant gepubliceerd worden en de verkoop van anjers en vergeet-me-nietjes werd rond verjaardagen van de Oranjes aan banden gelegd. Het felicitatieregister is nooit teruggevonden, zo vertelde Flip Maarschalkerweerd me onlangs. Hij was jarenlang directeur van het Koninklijk Huisarchief en beheerde in die rol de persoonlijke koninklijke archieven namens Beatrix en Willem-Alexander. ‘Ik heb me rot gezocht daarnaar,’ zei hij. ‘Het zou heel interessant zijn geweest wat die rijen mensen erin hebben geschreven. Behalve ‘hartelijk gefeliciteerd’ zullen er ongetwijfeld protestteksten in staan. Dat heeft de Duitsers geprikkeld en vervolgens is het in beslag genomen. Erg spijtig.’ Langzaam verdwenen ook de Oranjes van de straatnaambordjes. Het Amsterdamse Julianaplein werd Amstelstationplein en de Wilhelminastraat Wester-Gasthuisstraat. De Julianatoren, nu een attractiepark in Apeldoorn, ging in de oorlogsjaren als Juliatoren door het leven. Bijna alle naamsveranderingen zijn uiteindelijk na de oorlog weer ongedaan gemaakt. In de Utrechtse wijk Zuilen zouden binnenkort wel weer eens een paar bordjes een metamorfose kunnen krijgen. De Prins Bernhardlaan en het Prins Bernhardplein krijgen geen nieuwe naam, maar er zou wel informatie bij moeten komen over het ‘foute verleden’ van de prins. Ik vraag me wel eens af of de 21-jarige Bernhard van die tijd echt een keus had om wel of geen lid te zijn van de NSDAP. Hoe naïef was de jonge Bernhard? Natuurlijk wist ook hij niet hoe de toekomst zich zou ontwikkelen. Voor hij met Juliana trouwde, zegde hij op. Ik vroeg Maarschalkerweerd ook nog of hij zich kon herinneren hoe dat ging, toen die lidmaatschapskaart boven water kwam. Bernhard had hem juist bewaard in plaats van vernietigd, terwijl hij de kaart juist teruggestuurd had gekregen om dat eigenhandig te kunnen doen. Als directeur van het Huisarchief moest Maarschalkerweerd de persoonlijke archiefstukken van Bernhard na zijn dood vanuit Soestdijk uitzoeken en overbrengen naar het archief achter Paleis Noordeinde. Tijdens het inventariseren stuitte hij op de kaart, waarvan eigenlijk iedereen wel wist dat hij had bestaan, een kopie was al eens opgedoken. En dus was het ook voor de koninklijke familie geen verrassing, hooguit het feit dat het origineel nog bestond. Maarschalkerweerd herinnerde zich nog hoe hij de lijst met stukken uit Bernhard’s archief compleet had en ermee naar de koning ging. Eenmaal bij de kaart aangekomen, zal Willem-Alexander zijn schouders hebben opgehaald. ‘Het verleden kun je niet opnieuw doen,’ zou hij hebben gezegd. Willem-Alexander neemt in elk geval zijn verantwoordelijkheid: de stukken tot 1 september 1948, van Willem van Oranje tot aan de abdicatie van koningin Wilhelmina, worden vanaf 1 januari openbaar. Hij voelt zich volgens Maarschalkerweerd ‘bijna moreel verplicht’ om dat te doen, ook al is het een privé-archief. ‘Dat hoort bij onze positie,’ heeft hij volgens de voormalig archiefdirecteur gezegd. De Utrechtse gemeenteraad wil nu dat bij de Bernhard-bordjes een uitleg komt te staan over de schaduwkant van de prins. Persoonlijk vind ik het wat overdreven. Echt nieuws is er niet. Als het aan de gemeenteraad ligt, komt er niet een hele uitleg bij, maar een QR-code die men op de mobiele telefoon kan scannen voor meer informatie. Misschien moet dat maar bij élke straat komen. De Ruinense straat ‘Voor de blanken’ behoeft ook wel wat uitleg. Of ‘Hoerejacht’ in Enkhuizen. En wie was burgemeester Verver-Aartsen? Met één scan kom je er dan misschien achter dat ze in opspraak kwam vanwege machtsmisbruik. Het lijkt me wel een interessante toevoeging voor élke straat.
Reageer